در یك مطالعه بررسی شد
چرایی مرگ و زوال جنگل های بلوط
به گزارش مطب نما در یک مطالعه که به مرور مطالعات در زمینه مشکل ملی زوال درختان بلوط پرداخته، مطرح شد: چند بعدی و پیچیده بودن این پدیده و همینطور پراکنده پژوهی در زمینه زوال بلوط سبب شده مطالعات نتایج متناقض و متضادی داشته باشند. پراکنده پژوهی و عدم وجود یک سیاست کلان و ملی در مواجهه با این بحران تناقضات را دوچندان کرده است.
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، در ایران گونه های مختلف درخت بلوط در نواحی زاگرس، هیرکانی و ارسباران یافت می شوند. منابع جنگلی کشور با روندی رو به افزایش در حال تخریب هستند و به همین خاطر خیلی از پایه های باارزش بلوط در سال ها گذشته از بین رفته یا در حال از بین رفتن هستند. جنگل های بلوط ما گرفتار پدیده زوال بلوط شده اند و این مورد مشکلات را دو چندان کرده است.
با توجه به اهمیت این پدیده پژوهشگران در مطالعه ای مروری، پدیده زوال بلوط را مورد بررسی قرار دادند. «مهدی پورهاشمی»؛ دانشیار موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور و «سید محمد معین صادقی»؛ دکتری اکولوژی جنگل و جنگل شناسی دانشگاه تهران، پژوهشگرانی بودند که در انجام این مطالعه مشارکت داشتند.
در این پژوهش تمامی مطالعات انجام شده درباره پدیده زوال بلوط در جنگل های کشور بررسی و تحلیل شدند. تعداد ۸۴ مقاله به زبان فارسی و ۲۸ مقاله به زبان انگلیسی که تا انتهای مرداد ماه ۱۳۹۸ انتشار یافته بودند، مورد بررسی قرار گرفتند.
نظریه های گوناگونی درباره علل بروز پدیده زوال بلوط مطرح گردیده است ولی آن چه بیشتر پژوهشگران بر آن اتفاق نظر دارند، این است که تنها یک عامل نمی تواند دلیل این پدیده باشد، بلکه ایجاد این بحران تحت تأثیر چندین عامل است که هم زمان و یا با تواتر رخ می دهند. این پدیده چند بعدی و پیچیده است و تنوع عوامل اثرگذار بر این پدیده کار قضاوت و برنامه ریزی در مورد آنرا دشوار کرده است.
آفت ها و بیماری ها که سبب پدیده زوال می شوند
دو گونه قارچی سبب ایجاد بیماری زغالی بلوط می شوند که در جنگل های زاگرس شناخته شده اند. این قارچ ها سبب ایجاد زخم هایی روی ساقه، شاخه و تنه اصلی درخت بلوط می شود. به نظر می آید وقوع تنش خشکی و دمای بیش از اندازه معمول زمینه ساز تهاجم قارچ به این درخت می شود. در بعضی مطالعات هم 11گونه قارچی جدید شناسایی شده که سبب ایجاد بیماری و زوال درختان بلوط می شوند.
همچنین سوسک های چوب خوار همچون مهم ترین آفت های مسبب زوال درختان بلوط هستند. افزایش دخالت انسان در طبیعت سبب به هم خوردن تعادل میان حشرات گوناگون و حذف تدریجی حشرات شکارگر این سوسک ها شده و عرصه را برای افزایش جمعیت آنها فراهم نموده است. در بعضی پژوهش ها اثر سوسک های چوب خوار در زوال درختان بلوط بیشتر از قارچ زغالی گزارش شده است. همینطور مشخص شده که سوسک های چوب خوار نقش مهمی در انتقال قارچ عامل بیماری زغالی می توانند داشته باشند.
همچنین بررسی ها نشان داده که گیاه نیمه انگلی موخور، نماتدها و باکتری ها هم می توانند بر زوال درختان بلوط اثر گذار باشند.
تاثیر زوال بر کارکردهای درخت
زوال درختان تأثیر شدیدی بر وضعیت مورفولوژیک و فیزیولوژیک برگ درختان زوال یافته دارد. در این درختان میانگین سطح برگ، مقدار آب برگ، تراکم روزنه های آبی در برگ و... کاهش چشم گیری داشته است. درختان زوال یافته در اثر مشکلات دریافت آب، سطح خویش را کم می کنند تا بتوانند فتوسنتز خویش را در اندازه نرمال نگه دارند. همینطور درختان برای جبران کمبود رطوبت هوا و خاک و پیشگیری از تعرق سطح برگ خویش را کاهش و ضخامت برگ را می افزایند.
زوال همینطور سبب ایجاد تغییر در ترکیبات ثانویه برگ، کاهش رنگیزه های فتوسنتزی، کوچک شدن آوندها و کاهش پهنای حلقه رویشی درختان شده و در نتیجه هدایت آب در درخت با مشکل مواجه می شود. بعلاوه زوال بر خصوصیت های بذر و جوانه زنی آنها هم اثرگذار می باشد.
بررسی های اجتماعی در منطقه دارای درختان گرفتار زوال به مشارکت بیشتر مردم محلی برای رویارویی با زوال بلوط و تقویت اقتصادی آنها تاکید می کنند.
مطالعات مختلفی به کاربرد روش های مختلف در پیشبینی پدیده زوال پرداخته اند و بررسی ها نشان داده است که استفاده از تکنیک های سنجش از دور، زمین آمار و روش های مدل سازی ترکیبی در محیط GIS، ابزاری مناسب برای شناسایی و پیشبینی مناطق زوال یافته در ناحیه زاگرس است.
در برخی مقالات رویکردهایی برای سازگاری با شرایط خشک سالی مطرح کرده اند که می تواند سبب غلبه بر زوال درختان در جنگل های زاگرس شود. گفته شده جمع آوری آب باران در بالادست درختان به همراه قرق، سبب احیای آنها و کاهش زوال می شود. قرق منطقه و شاخه بری و برداشت شاخه های غیر زنده به احتمال فراوان سبب کندتر شدن و یا متوقف شدن بیماری زوال در درختان خواهد شد.
به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ آنچه که مسلم است در میان عوامل اثرگذار بر بروز پدیده زوال آن دسته از عوامل که شرایط لازم را برای بروز این رخداد فراهم می کنند، از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و جایگاه بالاتری دارند. ازجمله این عوامل می توان به تغییرات اقلیمی که به اشکال مختلف همانند دوره های خشک سالی متمادی، کاهش بارش و افزایش طول دوره خشکی نمود پیدا کرده اند، اشاره نمود. فشارهای انسانی وارد بر جنگل های زاگرس همانند بهره برداری های سنتی، چرای دام، زراعت زیرآشکوب و تغییر کاربری جنگل هم همگام با عوامل اقلیمی عمل کرده اند، ازاین رو بسیار حائز اهمیت هستند. اثرگذاری دو مجموعه عوامل فوق شرایط را برای بروز انواع بیماری ها و آفات فراهم نموده که تیر خلاص را به این بوم سازگان پرارزش کشور زده اند».
به اعتقاد این پژوهشگران؛ برخی پژوهش ها نتایج متناقض و متضادی دارند و این به خاطر چند بعدی و پیچیده بودن این پدیده و همینطور پراکنده پژوهی در زمینه زوال بلوط است.
این محققان می گویند: «پراکنده پژوهی و عدم وجود یک سیاست کلان و ملی در مواجهه با این بحران تناقضات را دوچندان کرده است. هرچند دستگاه متولی اجرایی کشور از همان آغاز بروز بحران در دهه ۸۰ شمسی تلاش کرد راهکار و سیاست واحدی را برای مواجهه با این پدیده درپیش گیرد، اما به نظر می آید توفیق چندانی در این حوزه به دست نیامده است. تصمیم سازی بدنه اجرایی کشور و تشریح اهمیت مبحث در سطوح عالی کشور همانند هیئت دولت می توانست شرایط را برای پراکنده پژوهی سهل کرده و پژوهش در کنار اجرا بتواند با اتخاذ یک برنامه کلان به بررسی جوانب و زوایای مختلف و مبهم آن بپردازد. طبیعی است که اجرای برنامه در سطح کلان می توانست منجر به نتایج قطعی تر و کامل تری شود که در عین پاسخگویی به ابهامات این رخداد بتواند جامعیت هم داشته باشد. البته به نظر می آید طی سالهای اخیر این مهم در حال شکل گیری است و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور به دنبال اتخاذ سیاستی واحد در سطح ملی برای مواجهه با این بحران است».
طبق گفته این پژوهشگران؛ به نظر می آید با گذشت زمان، گستره مناطق درگیر با این پدیده افزایش یافته و جای خالی برخی پژوهش های ضروری درباره این پدیده احساس می شود.
یافته های این مطالعه پاییز سالجاری به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «مروری بر علل بوم شناختی پدیده زوال بلوط در جنگل های ایران» در دوماه نامه بوم شناسی جنگل های ایران، انتشار یافته است.
منبع: matabnama.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب