پژوهشی در نقد کیفیت پایین جلسات دفاع دانشگاهی
مطب نما: در یک تحقیق علمی انتقادی، پژوهشگران بحث جلسات دفاعیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی را در ایران مورد ارزیابی قرار داده و نکات جالب توجهی را از کیفیت آنان بازگو کرده اند.
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، جلسات دفاع از پایان نامه یکی از مهم ترین نقاط عطف نظام دانشگاهی در تحصیلات تکمیلی است که دانشجو بعد از طی دوران کارشناسی ارشد یا دوره دکتری در آخرین مرحله و بعد از نوشتن پایان نامه ای که بیان کننده کفایت دانش و بینش و مهارت وی در آن علم و حوزه تخصصی است، انجام می شود. جلسات دفاعیه بطور نمادین بیان کننده مرحله ای هستند که منزلتی دانشگاهی که دانشجو بدنبال آنست، به او اعطا می شود. منطق کلی سناریوی پروسه تحصیلات تکمیلی اینگونه است که دانشجو بعد از طی دروسی که مقدمه رشد حرفه ای و دانشگاهی او هستند، ذیل نظر یک استاد راهنما و یک یا دو استاد مشاور، یک پژوهش تخصصی در حوزه ای از رشته دانشگاهی اش می نویسد که می خواهد بعدها مدعی تخصص در آن زمینه شود.
بگفته پژوهشگران، دانشجو بعد از اتمام این رساله تخصصی در حضور داورانی که گروه دانشگاهی آنرا تعیین می کند، به ارائه کار خودش می پردازد. بطور خاص در مقطع دکتری، این جلسات در دو مرحله برگزار می شود: پیش دفاع و دفاع. روال بر این است که دانشجویی که رساله دکتری اش را می نویسد، برای رسیدن به مرحله پیش دفاع می بایست حداقل دو مقاله علمی- پژوهشی همراه با اسم استادان راهنما و مشاور منتشر کند. در جلسات دفاع فقط مسئله آموزشی مطرح نیست، بلکه به تعبیری دیگر، جلسات دفاع نیز برنامه درسی پنهان خودشان را دارند، برای اینکه در رابطه میان استاد راهنما و دانشجو مجموعه ای از تجارب شکل می گیرد که در ایجاد شخصیت علمی و دانشگاهی دانشجویان بسیار اهمیت دارد. اما این مرحله مهم در زندگی دانشجویان تحصیلات تکمیلی با چه کیفیت و به چه صورت در کشور ما انجام می شود؟
برای پاسخ به این پرسش، یکی از پژوهشگران کشورمان از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مطالعه ای پژوهشی را انجام داده است که در آن فرهنگ دانشگاهی ایران از خلال جلسات دفاع مورد واکاوی قرار گرفته است.
در این پژوهش، محقق تلاش نموده است به روشی مردم نگارانه برحسب تجربه های زیسته خود از جلسات دفاع طی هشت سال و همین طور مصاحبه ها و گفتگوهایی با اساتید و دانشجویانی که جلسه دفاع داشته اند، نگاهی به جلسات دفاع از پایان نامه و رساله در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در رشته های علوم اجتماعی و پژوهش هنر و در موارد خاصی در رشته های شهرسازی و معماری داشته باشد.
یافته های این تحقیق نشان می دهند که این جلسات، بیش از آن که آیین های گذاری برای درونی سازی بینش علمی در دانشجویان باشند، مکانیسمی برای جامعه پذیری دانشجویان برحسب مناسبات اجتماعی و قدرت در بین اساتید دانشگاهی هستند.
بر طبق این نتایج، در چنین شرایطی است که هرکدام از کنشگران اصلی یعنی استادان راهنما، مشاور و داور و دانشجویان، تلاش می کنند در این میانه کمترین ضربه علمی و منزلتی و بیشترین انتفاع منزلتی را داشته باشند. آنها بیشتر تلاش می کنند سرمایه های اجتماعی شان را تقویت کرده یا توسعه بدهند. به این جهت برحسب هنجارهای مطلوب علم و اجتماع علمی، می توان گفت جلسات دفاع بیشتر به یک سراب علمی شبیه هستند تا یک آیین گذار جدی برای تربیت نسل جدید پژوهشگران و اندیشمندان.
مجری این تحقیق، جبار رحمانی، دانشیار انسان شناسی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در این خصوص می گوید: «میدان دانشگاه به سبب یک سری از کلیشه های رایج در فضای دانشگاهی و خرده فرهنگ جلسات دفاع، رد شدن رساله و تز را ناممکن کرده است و دفاعیه ها را همانند فیلم فارسی ها به نمایشی مفرح و شادی آور مبدل کرده است که شادی آن، همان لحظه پایانی فیلم گذار از جلسه دفاع و پایان خوش تعزیه دانشگاهی است که استاد راهنما بیانیه نهایی را خوانده و اعلام نمره و درجه عالی یا بسیار عالی کرده و اصلاحات را به نظارت استادان راهنما و مشاور و داور حواله داده و بعد هم همه تشویق می کنند و تبریک می گویند و شادباشی می گویند و شادخواری با شیرینی و نسکافه و چای می کنند».
بگفته این محقق، «اتفاقاً همین حال و هوای آخر جلسه است که نشان میدهد جلسه تمام شده است. به ندرت داوری هست که داوری اش را دنبال کرده باشد و نقدهایش را مطالبه کرده باشد. پس با همه نقدهای بنیان برافکنانه، درنهایت دفاع تمام می شود و یک دانشجو به مقام کارشناسی ارشد یا دکتری نائل می شود».
طبق این تحقیق، می توان تمام نظام دانشگاهی را از خلال جلسات دفاع به مثابه آیین گذار و سیاه بازی دفاعیه ها موردتحلیل انتقادی قرار داد؛ اما این جعبه سیاه نظام آموزش عالی تا اطلاع ثانوی بسته خواهد ماند، برای اینکه نه سیستمی هست که بتواند کاستی های آموزش مهارت های اولیه علمی و دانشگاهی را جبران کند و نه سیستمی هست که خطاها، تقلب ها و نقصها را ارزیابی کرده و آنها را بواسطه مکانیسم های مختلف، ترمیم و در صورت لزوم تنبیه کند.
به اعتقاد رحمانی، «به همین دلیل در خیلی از موارد، صحنه نمایش علم در ایران بیش از آن که یک کنش عمیق و جدی در کنشگران آن باشد، یک بازی و نمایش تهی و میانمایه است که نه بازیگر به عظمت و اهمیت آن اعتقادی دارد و نه کارگردان و نه مخاطب. این نمایش های تهی، درنهایت باری بر دوش اندک عالمان و دانشجویان واقعی خواهند بود که از صدقه سر این اقلیت، آن اکثریت شبه کارمندان نهاد علم، نانشان را از قبل آنها می خورند».
این یافته ها که به گونه ای بی سابقه و بدون تعارف، موضوع دفاعیه های علمی دانشجویی و دانشگاهی را به بوته نقد کشیده اند، در دوفصل نامه «مطالعات جامعه شناختی» وابسته به دانشگاه تهران انتشار یافته اند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب