پژوهشگران مركز تحقیقات سیاست علمی كشور مطرح كردند
پیچیدگی علمی شاخصی كه ایران در آن جایگاه مناسبی ندارد
در گزارش های مختلف مسئولین از رشد جایگاه علمی ایران و رتبه های برتر جهانی ایران صحبت می شود ولی بررسی های یک مطالعه نشان داد که ایران در شاخص پیچیدگی علمی که یک شاخص کیفی است، در منطقه و جهان جایگاه مناسبی ندارد.
به گزارش مطب نما به نقل از ایسنا، امروزه تولید علم اولویت اصلی توسعه هر کشور است و توسعه علمی مقدمه توسعه و به تبع آن افزایش رونق اقتصادی و رفاه اجتماعی است. بنا بر این در سند چشم انداز ۱۴۰۴، ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی و علمی در سطح منطقه است.
ولی این سوال وجود دارد که آیا صرفاً با انجام پژوهش های کمی در حوزه علم سنجی می توان جایگاه منطقه ای ایران را در حوزه علم تعیین کرد؟ آیا در نظر گرفتن اهمیت یکسان برای پژوهش های انجام شده در حوزه ای مثل داروسازی که یکی از صنایع دانش بنیان و با پیچیدگی بالاست و دانش آن در انحصار تعداد اندکی از کشورها قرار دارد و مقالات انتشار یافته در حوزه هایی مثل نساجی یا صنعت فولاد که صنایعی فراگیر هستند و دانش آن در اختیار اغلب کشورها قرار دارد، می تواند به خوبی جایگاه علمی ایران را نشان دهد؟ آیا می توان با توجه صرف بر تعداد مقالات منتشرشده، پیچیدگی علمی یک کشور را در مقایسه با کشورهای دیگر ارزیابی کرد؟
طبق بررسی های انجام شده، آن بخش از مطالعات علم سنجی در کشور که از روش های تک معیاره استفاده می نمایند، قادر به سنجش پیچیدگی تولیدات علمی کشور در مقایسه با کشورهای منطقه نیستند. در مقابل استفاده از روش های چند معیاره، می تواند نتایج قابل اتکایی را در این عرصه عرضه نماید. بنا بر این نیاز به استفاده از روش های چندمعیاره برای سنجش پیچیدگی علمی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه بمنظور سیاست گذاری موثرتر، بیش از پیش احساس می شود.
رویکرد پیچیدگی؛ روشی چند معیاره برای سنجش پیچیدگی علمی کشورها در مقایسه با یکدیگر است. این روش با ترکیب هم زمان دو سنجه تنوع علمی در نظام علمی کشورها، بوسیله بررسی تعداد استنادات مقالات تولید شده در حوزه های مختلف علمی و مقایسه کشورهایی که در آن حوزه تولید علم داشته اند (یا به عبارتی فراگیری علم تولید شده)؛ به مقایسه تولیدات علمی کشورها می پردازد و به نحوی کمیت را با کیفیت ادغام می کند.
با توجه به این مسئله، پژوهشگران مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، با بهره گیری از معیار میزان استنادات به مقالات ایران در حوزه های مختلف، در ترکیب با رویکرد پیچیدگی علمی، جایگاه ایران را از نظر تنوع و پیچیدگی حوزه های علمی بررسی کردند و به این مساله پاسخ دادند که آیا ایران توان انجام تحقیقات در حوزه های علمی دارای پیچیدگی را دارد؟ فراگیری این حوزه ها در مقایسه با کشورهای منطقه چگونه است؟
در این پژوهش که با بهره گیری از شاخص پیچیدگی علمی و در بازه زمانی سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۴ انجام شد، ۲۷ حوزه علمی اصلی و ۳۱۳ زیر حوزه علمی در برمبنای طبقه بندی پایگاه استنادی سایمگو بررسی گردید. همین طور تمام کشورهای جهان و کشورهای مطرح شده در سند چشم انداز ۱۴۰۴ از نظر این شاخص بررسی شدند.
در این مطالعه مشخص شد که رژیم اشغال گر قدس، رتبه هفتم جهانی و رتبه اول منطقه را دارد و کشورهای ترکیه و لبنان در مقام های دوم و سوم منطقه از لحاظ شاخص پیچیدگی علمی قرار گرفته اند. شاخص پیچیدگی علمی ایران در ضمن سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ یک روند حدودا ثابت و پایدار داشته و رتبه هشتم این جدول را به خود مختص کرده است و عربستان پیش از ایران و در جایگاه هفتم قرار گرفته است. رتبه های اول تا دهم این شاخص به ترتیب مربوط به رژیم اشغال گر قدس، ترکیه، لبنان، امارات، اردن، کویت، عربستان، ایران، مصر و قطر است. کشورهای ارمنستان، آذربایجان و سوریه هم به ترتیب کم ترین میزان شاخص پیچیدگی علمی را در منطقه دارند.
بررسی ۲۷ حوزه علمی از نظر شاخص پیچیدگی علمی نشان داد که حوزه «پرستاری» پیچیده ترین حوزه است و سپس حرفه های سلامت، روان شناسی، علوم اعصاب، مهندسی شیمی، پنج حوزه اول از نظر پیچیدگی علمی هستند. حوزه های «کشاورزی و علوم زیستی» و «علوم میان رشته ای» از نظر شاخص پیچیدگی علمی، در رتبه های آخر قرار دارند.
بررسی تعداد استنادات مقالات ایران در ۱۰ زیر شاخه برتر از نظر پیچیدگی علمی نشان میدهد که در سال ۲۰۱۴ تنها ۰.۹۱ درصد کل استنادات ایران در ۱۰ زیر حوزه دارای پیچیدگی بالا قرار دارد. همین طور مشخص شد که تولیدات علمی ایران در زیرشاخه های با پیچیدگی کمتر قوی تر بوده و در زیرشاخه های با پیچیدگی بالا به جز سه مورد (زیر حوزه علوم مواد، بیوشیمی و شیمی) خوب عمل نکرده است. بعلاوه مشخص شد که در زیر شاخه های با شاخص پیچیدگی علمی بالا، تولیدات علمی قوی نداشته ایم و تعداد استنادات در این بازه کم بوده است.
بررسی تنوع تولیدات علمی کشورهای منطقه نشان داد که بیشترین میانگین تنوع علمی در سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ را کشور ترکیه در اختیار دارد و این رقمی معادل ۱۳۷ زیر حوزه از بین ۲۹۸ زیر حوزه علمی است. ایران با متوسط تنوع ۱۰۹ زیر حوزه، رتبه ششم را از آن خود کرده است.
در ارزیابی رقبای علمی ایران در منطقه برمبنای پیچیدگی علمی عنوان شد که ترکیه مهم ترین رقیب در تولیدات علمی ایران در منطقه است و کشورهای عربستان، پاکستان، مصر، اردن و... دیگر رقبای ما در منطقه هستند. این در حالیست که کشورهای گرجستان، ارمنستان و رژیم اشغال گر قدس، کشورهایی هستند که به ترتیب کم ترین تولیدات علمی مشترک با ایران را دارند و این کشورها از منظر شاخص پیچیدگی علمی در کم ترین رقابت با ایران قرار دارند.
بر اساس یافته های این مطالعه؛ از منظر پیچیدگی علمی ایران رتبه هشتم منطقه و رتبه چهلم جهانی را در سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ به خود مختص کرده است. از بین کشورهای منطقه، تنها رژیم اشغال گر قدس جزو ۱۰ کشور برتر جهان قرار گرفته و آذربایجان و ارمنستان، از این منظر جزو ۱۰ کشور آخر دنیا هستند.
این موضوع در حالی است که برمبنای سایر فاکتورهای علم سنجی مثل تعداد برون دادهای علمی و میزان استنادات، در پایگاه های استنادی نظیر اسکوپوس و کلریونت آنالیتیکس، ایران رتبه های اول تا دوم منطقه را در چند سال اخیر داشته است. شاخص پیچیدگی علمی هم به لحاظ کمی و هم کیفی به سنجش جایگاه علمی کشورها می پردازد. کشورهایی مثل کویت و عربستان در قیاس با ایران تفاوت چندانی به لحاظ تنوع علمی ندارند و قطر اگرچه تنوع علمی کم تری دارد، ولی به لحاظ پیچیدگی علمی در جایگاه نزدیک به ایران قرار گرفته اند.
این موضوع نشان میدهد که این کشورها قابلیت های لازم را در سطوح مختلف برای تولید علم در این عرصه ها فراهم کردند. این توانایی ها را می توان در مواردی مثل منابع انسانی، منابع اقتصادی، فراهم کردن زیرساخت ها و تجهیزات علمی و هم در سطح کلان سیاست گذاری های کارآمد و جهت دار خلاصه کرد. البته در مورد عربستان شرایط تا حدودی متفاوت می باشد. گزارش های مختلف نشان از رشد بی سابقه تولیدات علمی و ارتقای جایگاه علمی عربستان دارد و در حال ربودن گوی سبقت از ایران است. بررسی ها نشان میدهد که ۷۰ درصد مقالات عربستان با مشارکت بین المللی انجام شده، در صورتیکه در سالهای اخیر میزان همکاریهای بین المللی ایران با افول همراه بوده است.
طبق یافته های این مطالعه؛ «پرستاری» و «حرفه های سلامت» دارای بیشترین پیچیدگی در مقیاس جهانی بوده اند و پس از آن روان شناسی، علوم اعصاب، مهندسی شیمی و هنر و علوم انسانی، حوزه های علمی پیچیده هستند. این نشان میدهد که این حوزه های علمی لزوما حوزه های مبتنی بر تکنولوژی های بالا نیستند، بلکه حوزه هایی هستند که پیچیده ترین نیازهای جامعه را نشانه گرفته اند.
تولید علم اثرگذار در حوزه «پرستاری» در سطح منطقه ای و بین المللی مستلزم داشتن قابلیت ها و زیرساخت های مختلفی در کشورها است که سیاست گذاری و برنامه ریزی های علم در سطوح مختلف مدیریتی را طلب می کند.
بررسی ها نشان داد که ۳۰ درصد از کل استنادات دریافتی ایران در زیر حوزه های با پیچیدگی پایین است و تنها ۰.۹ درصد از کل استنادات دریافتی در زیر حوزه هایی با پیچیدگی بالاست که از بین آن ۰.۸۹ درصد آن هم متعلق به حوزه علم مواد و زیر حوزه علوم و فناوری نانو است و ایران در ۹ زیر حوزه برتر که در حوزه پرستاری جای دارد، عملکرد خوبی نداشته است.
بررسی های گذشته نشان داده انتشارات ایران روی شیمی معدنی و هسته ای، فیزیک هسته ای و ذرات و مهندسی هسته ای متمرکز شده است و بااینکه تحقیقات پزشکی و کشاورزی هم افزایش یافته، ولیکن انتشارات در مهندسی هسته ای ایران ۲۵۰ برابر سریع تر از میانگین جهان است.
به گفته پژوهشگران این مطالعه نکته مهمی که باید سیاست گذاران عرصه علم و فناوری در کشور مورد توجه قرار دهند این است که برای توسعه علمی ایران، با وجود رشد کمی تولیدات علمی، نظام پژوهشی کشور باید به سمت متنوع سازی علومی سوق داده شود که کشور دارای قابلیت های مورد نیاز آن باشد و برای ارتقا جایگاه رقابت پذیزی کشور در سطح منطقه باید پیچیده ترین نیازهای جامعه هدف گرفته شود.
این پژوهشگران می گویند: در نقشه جامع علمی کشور هم بر بحث کمیت ها تاکید شده که بدون توجه به نیازها و قابلیت های موجود در کشور، رسیدن به وضعیت مطلوب در چشم انداز ۱۴۰۴ که جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه است، سهل نخواهد بود.
در انجام این مطالعه دکتر المیرا جنوی؛ استادیار گروه علم سنجی و دکتر بهروز شاهمرادی؛ استادیار گروه اقتصاد علم در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، مشارکت داشتند.
یافته های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «سنجش جایگاه رقابت پذیری علمی ایران در منطقه با بهره گیری از شاخص پیچیدگی علمی» در دوفصل نامه علمی پژوهش نامه علم سنجی دانشگاه شاهد، انتشار یافته است.
منبع: مطب نما
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب